Bir şeyin üstünlüğü hakkında düşünürken derin anlamları hakkında düşünmek doğru yöntem değildir.
Her şeyden önce bir şeyin diğer bir şey üzerindeki üstünlüğünün genel kuralları hakkında bir karar vermeliyiz; prensipte neyin bir şeyi üstün kıldığını düşünmeliyiz. Ancak ondan sonra elde ettiğimiz bu kriterlere göre Kur’ân’ın üstünlüklerini araştırmalıyız.
İşte öyle düşündüğümde Kur’ân’ın devasa okyanusu birden bire gözlerimin önünde beliriverdi ve gördüm ki bir şeyi diğer şeyden üstün kılan tüm prensip konularını Kur’ân en mükemmel şekilde kendisinde barındırmaktadır ve fazilet veren her şeyin tüm renkleri Kur’ân’da vardır. O anda alelacele düşündüğümde fazilet veren prensip konularından yirmi altısı aklıma geldi. Adetleri bundan çok daha fazla olması da mümkündür ve belki ben, belki başka birisi başka bir zaman düşündüğünde onları çoğaltabilir ama o an aklıma gelen yirmi altı prensip konularında Kur’ân’ı diğer tüm kitaplardan üstün buldum.
Kaynak veya memba açısından üstünlük
Bir şeyin üstünlüğünün ilk sebebi onun çıktığı kaynağın üstünlüğü olur. Örneğin devletlerde eğer iki aday kabiliyet açısından aynıysa kimin babası veya dedesi geçmişte daha çok hizmet etmişse; daha büyük işler yapmışsa o tercih edilir. Bu kaynak açısından üstünlüğüdür. Yine aynı şekilde zengin bir ailede doğan çocuk zenginliğini beraberinde getirir ve bu üstünlüğü çıktığı membanın üstünlüğüdür. İşte bu açıdan değerlendirince Kur’ân’ı diğer tüm kitaplardan üstün buldum.
Zati kabiliyet açısından üstünlük
Sonra bir şey kendi zati kabiliyetleri ve özellikleri yüzünden de başkalarından üstün olabilir. Örneğin çeşitli ilaçların belli özellikleri vardır ve bu açıdan bir ilaç diğerine göre üstün olabilir. Bu açıdan da Kur’ân’ı diğer kitaplardan üstün buldum.
Netice açısından üstünlük
Üstünlük veren üçüncü konu neticedir ve bu açıdan da bir şey diğerine göre üstün olabilir. Bazı şeyler kendi zatında iyi olurlar ama diğeriyle birleşince iyi netice vermezler. Örneğin doktorlar bazı faydalı mikropların bile belli iğneler yapıldığında öldüğünü söylerler ve iğnenin içindeki ilaç bu mikroplarla birleşince negatif bir etki yaratır. Aynı şekilde bazı şeyler çıkarttıkları netice açısından üstün olurlar. Daha iyi netice çıkartan üstün sayılır. Bazı öğretiler de dışarıdan bakılınca çok iyi gibi dururlar ama uygulayınca pek netice vermezler. İşte bu açıdan da Kur’ân’ı diğer kitaplardan üstün buldum.
Verdiği faydanın miktarı ve şiddeti açısından üstünlük
Dördüncü kıyas konusu bir şeyin verdiği faydanın miktarı ve şiddetidir. Her şey faydalı olabilir ama bu faydalar birbirine göre az veya çok şiddetli olabilir. Yani aynı konudaki fayda birinde az olur diğerindeyse çok.
Verdiği faydanın çeşitliliği açısından üstünlük
Sonra bir şeyin ne kadar farklı açıdan fayda verdiği de onu diğerine göre üstün kılar. Örneğin bir ilaç belli bir hastalıkta diğerine göre daha etkili olur ama diğeri o spesifik hastalıkta az etkili olsa da elli tane başka hastalıkta da fayda verir ve bu açıdan kıyaslayınca verdiği faydanın çeşitliliği açısından ilkinden üstün sayılacaktır. Kur’ân bu açıdan da tüm kitaplardan üstündür.
Etki alanının genişliği açısından üstünlük
Bazen bir şeyin ne kadar geniş alanda fayda verdiği de onu üstün kılar. Örneğin bazen bir ilacın sadece kaç hastalığa iyi geldiğine değil; kaç insana iyi geldiği de dikkat alınır. Kaç insanın ondan faydalandığı önem kazanır. İşte Kur’ân bu açıdan da diğer kitaplardan üstündür.
Ne kadar uzun müddet fayda verdiği açısından üstünlük
Yedinci üstünlük veren sebep verdiği faydanın kalıcılığıdır. Bazen bu açıdan da bir şeyi diğerinden üstün sayarız. Örneğin iki kumaşı kıyaslarken daha az yıpranan ve uzun müddet ilk halini koruyabilen kumaşı seçeriz. Birisi altı ayda yıpranıyorsa ve diğeri ise bir sene dayanıyorsa diğerini tercih ederiz. İşte Kur’ân bu açıdan da bana diğer kitaplardan üstün geldi.
Faydalananın üstünlüğü açısından üstünlük
Sonra fayda verdiği sınıfın kendi üstünlüğü de fayda vereni üstün kılar. Yani hangi seviyedeki insanlar bir kitaptan faydalanıyor konusuna bakılır. Üstün insanların da faydalandığı bir kitap sadece sıradan insanların faydalandığı kitaptan üstün sayılacaktır. Bu açıdan da değerlendirince Kur’ân’ı üstün buldum.
Faydalananın çeşitliliği açısından üstünlük
Sonra faydalananların çeşitliliği de dikkate alınmalı çünkü salt sayılar önemli olduğu kadar çeşitleri de önemlidir. Örneğin iki şey vardır ve ikisi milyonlarca insana fayda verir ama ilki sadece Hıristiyanlara fayda verirken diğer her mezhepten her çeşit insana fayda veriyorsa daha üstün sayılacaktır. Bu da üstünlüğün sebeplerinden birisidir ve Kur’ân bu konuda da bana diğer kitaplardan üstün göründü.
Herhangi bir sahtelik içermemesi açısından üstünlük
İnsanoğlu bir şeyi değerlendirirken sahte olup olmadığını da dikkate alır ve sahte olmayanları daha büyük bir saygıyla görür. Bu açıdan da Kur’ân diğer kitaplardan üstündür.
Verdiği faydanın kesinliği açısından üstünlük
Bazı şeyler sahte olmazlar ama verecekleri fayda da kesin olmaz. Kullanım hatalarının faydayı yok edeceği korkusu olur; zarara bile neden olabilir. Oysaki kullanım şekli açısından son derece açık ve net olan bir ilacın vereceği netice de o kadar kesin ne net olur. Bu açıdan da Kur’ân’ı diğer kitaplardan üstün buldum.
Dış güzellik açısından üstünlük
Zahiri ve dış güzellik de üstünlüğünün bir sebebidir ve bu açıdan da Kur’ân diğer kitaplardan üstündür.
Bir konuda fayda verirken diğer konularda zarar vermemesi açısından üstünlük
Bir şey eğer bir konuda fayda verirken diğer şeylere hiç zarar vermiyorsa yine bu konuda kendisi kadar başarılı olmayanlara nazaran üstün sayılır. Örneğin bir kişi iki farklı hastalığa yakalanmıştır. Şimdi ilk hastalığına tedavi etmek için verdiğimiz ilaç o hastalığa fayda verirken diğerini artırıyorsa az fayda veren ama diğerine dokunmayan ilaç tercih edilecektir. Kur’ân-ı Kerim bu açıdan da üstündür.
Kolay fayda vermesi açısından üstünlük
Aynı faydayı veren iki şey arasında daha kolay fayda veren üstün sayılır ve bu açıdan da Kur’ân diğer kitaplardan üstündür.
Bazı konularda fayda veren tek şey olması açısından üstünlük
Bazı konularda fayda veren tek şey olması da bir şeyi üstün kılar. Başka hiçbir şeyin fayda vermediği bir durumda bir şey fayda veriyorsa üstün sayılır. Kur’ân-ı Kerim bu açıdan da üstündür çünkü diğer semavi kitapların hiç karşılamadığı ihtiyaçları karşılar.
Önemli ihtiyaçları karşılamak açısından üstünlük
Olmazsa olmaz dediğimiz konularda faydan veren nispeten önemsiz konularda fayda veren şeyden üstün olur. Birçok ihtiyaç vardır ki yerine getirilmese de ciddi sıkıntılar yaratmaz. Oysaki bazı ihtiyaçlar giderilmezse yok oluruz. Kur’ân-ı Kerim en önemli ihtiyaçları karşıladığı için diğer kitaplardan üstündür.
Muhafaza edilebilmesi açısından üstünlük
Bir ilacı muhafaza etmek kolaysa bazen çok zor muhafaza edilen ilaçlara tercih edilir. Yani ilacı muhafaza etmek için gereken çaba da o ilacın değerini düşürür veya artırır. Bu açıdan da Kur’ân’ı üstün buldum.Gösterilen çabayla elde edilen faydanın oranı açısından üstünlükBir şeyi değerlendirirken kullanılmasının ne kadar sorumluluklar getireceği, zorluklar çıkartacağı ve karşısında ne kadar fayda alınacağı da dikkate alınır. Kur’ân bu açıdan da üstündür çünkü vaat ettiği neticelerin yüceliğine nazaran istediği çaba son derece azdır.
Hiçbir yan etkisi olmaması açısından üstünlük
Hiçbir yan etkisinin olmaması da üstünlük sebebidir çünkü böyle ilaçlar en rahat şekilde kullanılabilirler. Faydası az olan şeyler bile bu özellik taşıdıkları için bulundurulurlar. Bu açıdan da Kur’ân-ı Kerim üstündür.
Kendimize ait olması açısından üstünlük
Bazen bir şey sadece bizim olduğu için ve bir yakınlık bağı hissettirdiği için de kullanılır. Bu açıdan değerlendirdiğimde gördüm ki sadece Kur’ân bana o hissi veriyor. Diğer tüm kitaplarda bir yabancılık vardı. Kendimi bir Hindu varsayıp Kur’ân’a yaklaştım; bir Hıristiyan varsayıp Kur’ân’a yaklaştım, bir Zerdüşt varsayıp Kur’ân’a yaklaştım, bir Budist varsayıp Kur’ân’a yaklaşım. Sonra bir Seyit olarak Kur’ân’a yaklaştım; bir Moğol olarak Kur’ân’a yaklaştım; bir Şeyh olarak Kur’ân’a yaklaştım ve bir Rajput olarak Kur’ân’a yaklaştım. Sonra bir âlim olarak Kur’ân’a yaklaştım; bir cahil olarak Kur’ân’a yaklaştım ama o her seferinde beni kucakladı; geri çevirmedi. Oysaki diğer kitaplara böyle yaklaştığımda her birisi beni elinin tersiyle geri çevirdi; yanına bile gelmeye izin vermedi.
Bizde olan hastalıkların ilacını barındırması açısından üstünlük
Sonra başkalarında olan hastalıklar bizi ilgilendirmez; bizim gözümüzde bizde olan hastalıkların ilaçları üstün olur. Bu şahsi açıdan bakınca da Kur’ân’ı üstün buldum.
Farklı farklı faydalar elde edilmesi açısından üstünlük
Bir şeyin verdiği faydalar diğerinin faydalarından fazlaysa üstün olur. Bu açıdan da Kur’ân’ı üstün buldum.
İnsanın ufkunu açması açısından üstünlük
Bir dini diğer dinden üstün kılan yarattığı bakış açısıdır. Sonsuz ufukları açıp insanı heyecanlandırıyorsa ve daha büyük hedefler koymasına sebep oluyorsa o din bu açıdan üstündür. İslamiyet’in en ala ve yüce makamları bize açtığını gördüm. Resmen kâinatın yaratıcısı olan Allah’ın yanına kadar yaklaştıran yolu gösterdiğini gördüm. Böylece hem umudumuzu kaybettirmediğini hem ufkumuzu genişlettiğini gördüm; gayret ve himmetimizi artırdığını gördüm. İnsanın her tür gelişimi geleceği nasıl bir beklentiyle gördüğüne bağlı olması aşikâr bir gerçektir. İşte bu açıdan da Kur’ân’ı üstün buldum.
Diğer kitaplara ihtiyaç bırakmaması; onlardan gani hale getirmesi açısından üstünlük
Bir şey eğer diğer her şeyin ihtiyacını yok ediyorsa ve kendisi her şeye yetiyorsa bu da bir üstünlük sebebidir. İnsanlar böyle bir şeyi bulurlarsa ona en çok değer vereceklerdir çünkü diğer her şeyden gani hale geleceklerdir. İşte bu açıdan da Kur’ân-ı Kerim üstündür.
Gerçek ve sahih ilimlere yönlendirmesi açısından üstünlük
Bir şeyin sadece gerçek ve sahih ilimlere yönlendirmesi ve sahte ve uyduruk ilimlerden uzak tutması da onu üstün kılar. İlahi kitaplar bir öğretmen gibi oldukları için insanlara doğru yöne yönlendirmeleri gerekir; abes ve beyhude şeylerin peşinde koşmaktan durdurmaları gerekir. Bu açıdan değerlendirince de Kur’ân’ı üstün buldum.
Amacına hizmet etmesi açısından üstünlük
Bir şeyi hangi amaçla alıyorsak o amaca ne kadar hizmet ettiği de bir üstünlük sebebidir. Eğer vaat ettiği amacı yerine getirmiyorsa hemen değiştirilecektir. Bu açıdan da Kur’ân-ı Kerimi üstün buldum.
İşte düşündüğümde Kur’ân’ın üstünlüğünü gösteren bu yirmi altı prensip sebepleri buldum ve dediğim gibi bunların adedi daha da fazla olabilir. Her neyse; düşündüğüm zaman Kur’ân’ı bütün bu konularda diğer kitaplardan üstün buldum.
Hz. Mirza Beşiruddin Mahmud Ahmed
Kuranın Faziletleri Adlı Kitabından
